...page... Wiki page pagination has not been enabled.

Exodus 32, 7-11.13-14: Het gouden kalf

De tekst

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Toen zei Jahwe tegen Mozes:
`Ga terug naar beneden,
want jouw volk dat je uit Egypte hebt geleid,
gedraagt zich heel slecht.
Ze zijn nu al afgeweken van de weg
die Ik hun had gewezen:
ze hebben een stierenbeeld gemaakt,
ze knielen daarvoor neer,
ze dragen er offers voor op en zeggen luid:
Israël, dit is de god die jullie uit Egypte heeft geleid.'
Jahwe zei ook tot Mozes:
`Ik zie nu hoe onhandelbaar dit volk is.
Laat Mij doen, dan vernietig ik hen in mijn brandende toorn.
Maar van jou zal Ik een groot volk maken.'

Mozes probeerde Jahwe, zijn God,
op andere gedachten te brengen en vroeg:
`Waarom Jahwe, bent U zo kwaad tegen uw volk
dat U met grote kracht en sterke hand uit Egypte hebt geleid?
Denk aan uw dienaren Abraham, Isaak en Israël,
aan wie U onder eed beloofd hebt:
'Ik zal jullie zoveel nakomelingen geven
als er sterren aan de hemel staan,
en het land waarover Ik heb gesproken
zal Ik voor altijd aan uw nakomelingen geven'.
Toen kreeg Jahwe spijt van het ongeluk
waarmee hij zijn volk had bedreigd.

Stilstaan bij …

Gouden kalf
De Hebreeuwse tekst gebruikt niet het woord 'kalf', maar het woord 'stier'. In de antieke wereld kende men veel goden die afgebeeld werden als een stier of met een stier. Stieren stonden bekend om hun kracht en onbevreesdheid en werden beschouwd als symbolen van vruchtbaarheid en sterkte.
Zo werd ook de god Baäl vaak als stier afgebeeld.
Dit 'gouden kalf' was wellicht - zoals nogal wat godenbeelden in de Oudheid - van hout, bedekt met bladgoud.
Later strooide Mozes de as van het beeld in water en liet dit het volk drinken, om zo de nietigheid van dit beeld te onderstrepen tegenover JHWH.

Bij de tekst

'Gouden kalf'

Het 'gouden kalf' in de tekst zou Apis geweest kunnen zijn, een Egyptische stiergod.

Maar omdat in het Oude Oosten werden meerdere goden geassocieerd werden met een stier (als rijdier), zou het kunnen dat de Israëlieten zich daaraan inspireerden om Jahwe voor te stellen als een onzichtbare God op een stier.

de maangod Sin
Mardoek van Babylon
Osiris in Egypte
El in Fenicië
Hadad (Baäl) in Kanaän
De Kanaänitische god Baäl werd vaak afgebeeld, staande op een stier met in beide handen een bundel van drie bliksemschichten.

Jahwe afgebeeld als een stier?

In Kunillet Ajrud - in de Sinaïwoestijn - vonden archeologen een afbeelding van een wezen dat half-mens / half-stier is met een inscriptie erbij die zegt dat het om Jahwe gaat.

Betekenissen in de tekst

. JHWH leent er zich niet toe ruimtelijk of beeldend vastgelegd te worden. Een gegeven dat later heel nadrukkelijk in de islam voorkomt.

. De gebroken stenen tafels illustreren het verbreken van het verbond.

. 'Dingen' en 'hebben' worden tot een god gemaakt: men verlaat de weg die leidt naar kwaliteitsverbetering van het leven om te kiezen voor het 'pakbare'.

. Het traditionele godsbeeld, waarbij God straft voor het wantrouwen dat tegenover Hem heerst, ruimt plaats voor een meer milde visie op God.

Historische context

Bij het schisma van Jeroboam I in het Noordrijk werd propaganda gemaakt voor de stierencultus in Betel en Dan.
Deze verering werd door sommigen (o.a. de profeten Amos en Hosea) gezien als een uiting van geloofsafval. Deze visie werd geprojecteerd naar de tijd van de Uittocht en zo veroordeeld.

Bijbel en kunst

Kapiteel in Autun

Mozes slaat het gouden kalf met een van de twee stenen tafelen (traditioneel afgebeeld: bovenaan afgerond) De duivel rechts, is daar duidelijk niet blij mee.