...page... Wiki page pagination has not been enabled.

1 Koningen 21, 1-16: Elia en de wijngaard van Nabot

De tekst

Dichter bij de tijd

(Bewerking: C. Leterme)

Nabot had een wijngaard.
Die lag naast het paleis van koning Achab.
Op een dag vroeg de koning: ‘Nabot, geef mij uw wijngaard,
ik wil er een groentetuin van maken.
Ik zal u er een betere wijngaard voor in de plaats geven,
of misschien krijgt u er liever geld voor.’
‘Koning, ik kan onmogelijk mijn wijngaard aan u geven’, zegt Nabot,
‘want deze wijngaard is nog van mijn vader
en is al een hele tijd in onze familie.
Het is grond die God aan ons gegeven heeft.’
Koning Achab ging kwaad terug naar zijn paleis.
Hij ging op zijn bed liggen en wilde niets eten.
Zijn vrouw Izebel kwam bij hem en vroeg:
‘Waarom ben je zo kwaad en wil je niets eten?’
Hij antwoordde: ‘Ik heb aan Nabot gevraagd
om mij zijn wijngaard te verkopen
of als hij dat liever heeft die te ruilen voor een andere.
Maar hij zei me: ‘Ik sta u mijn wijngaard niet af.’
Toen zei Izebel: ‘Ben jij nu de koning of niet?
Sta op, eet wat, dan knap je weer op.
Ik zal ervoor zorgen dat je die wijngaard krijgt.’

Ze schreef een brief in naam van de koning
en zond die naar de belangrijke mannen van de stad.
Ze schreef: ‘Zeg dat de mensen moeten vasten.
en zet Nabot bij de vergadering van het volk vooraan.
Laat dan een paar kerels hem ervan beschuldigen
dat hij God en de koning heeft vervloekt.
Breng hem dan buiten de stad en doodt hem met stenen.’
De mensen deden wat Izebel vroeg.
Ze zegden dat de mensen moesten vasten
en lieten Nabot bij de vergadering vooraan plaatsnemen.
Dan gingen twee kerels tegenover Nabot zitten.
‘Nabot heeft God en de koning vervloekt,’
zegden ze luid, zodat iedereen het kon horen.
Zij brachten Nabot buiten de stad
en gooiden stenen op hem tot hij dood was.
Dan stuurden ze een bericht naar Izebel: ‘Nabot is dood.’
Zodra Izebel dat hoorde, zei ze tegen Achab:
‘Sta op. De wijngaard van Nabot is van u, want Nabot is dood.’
Toen Achab dat hoorde,
ging hij naar de wijngaard om die in bezit te nemen.

Stilstaan bij ...

Jizreël
Stad aan de voet van de berg Gilboa, in het oosten van een vruchtbare vlakte met dezelfde naam. Daar lag het zomerpaleis van de koningen van Israël.

Samaria
Hoofdstad van het Noordrijk Israël. Het is vreemd dat een ‘koning van Israël’ de titel ‘koning van Samaria’ krijgt. Misschien wil de schrijver van deze tekst zo de hebzucht van koning Achab scherper onder ogen brengen: de hele stad Samaria was zijn eigendom (een erfdeel van de vaderen van Achab) en toch wil hij de wijngaard van Nabot (een erfdeel van de vaderen van Nabot).

Verzoek
Het verzoek van Achab is redelijk. Deze tekst gaat dan ook over de vrijheid van Nabot om te doen wat hij wil, en over een koninklijke familie die hem daarin niet respecteert.

Erfdeel van mijn vaderen
De koning gaat uit van het Kanaänitische bodemrecht: daar wordt een stuk grond gezien als een ruilmiddel en heeft de koning voorrang in alle landeigendomskwesties.
Nabot baseert zich op het Oud-Israëlietische bodemrecht dat het land beschouwt als een geschenk van God aan bepaalde families. God is de blijvende eigenaar van het land. Het Beloofde Land is in bruikleen, niet in bezit. Daarom is elke vorm van beslaglegging uitgesloten.

Izebel
Dochter van de koning van Tyrus. Haar huwelijk met Achab droeg bij tot de welvaart van Israël. Maar Izebel bracht ook haar godsdienst mee: de verering van de Baäls, Kanaänitische vruchtbaarheidsgoden.

Koningsmacht
In de ogen van Izebel mag een koning doen wat hij wil en moet hij voor niets rekenschap geven. In Israël staan de koningen onder het gezag van God.

Vasten
Het was in Israël de gewoonte om een vasten uit te roepen bij een noodsituatie (b.v. droogte).
Vasten was een teken van inkeer en bezinning.

Paar
De wet eiste dat er minstens twee getuigen moesten zijn van een feit dat ten laste gelegd werd.

Dood
Op godslastering en majesteitsschennis stond de doodstraf. De aanwezigheid van twee getuigen en de oudsten geven de indruk van een rechtvaardig oordeel.

Zo spreekt de Heer
Elia verwijt Achab dat hij twee ‘woorden’ van God heeft genegeerd: ‘Gij zult niet doden’ en ‘Gij zult niet stelen.’

‘Waar de honden het bloed van Nabot oplikten, zullen ze ook uw bloed oplikken.'
Dit is het principe van: 'oog om oog, tand om tand’. Deze wetgeving die barbaars overkomt, was bedoeld als een bescherming tegen oeverloze wraak: men mag niet verder gaan dan het kwaad dat werd aangericht.

Merk op

.
Nabot heeft het over ‘het erfdeel van mijn vaderen’. Achab maakt daarvan: ‘mijn wijngaard’.

.
In het verloop van de tekst wordt een uitspraak telkens opnieuw hernomen met een kleine wijziging. Uiteindelijk wordt een beslissing genomen op basis van een vervalste mededeling.
. JHWH verhoede mij dat ik het erfdeel van mijn vaderen aan u afsta.
. Ik sta u het erfdeel van mijn vaderen niet af.
. Ik sta u mijn wijngaard niet af.

.
In 1 Koningen 21, 13-16 komt het woord dood en variaties ervan opvallend veel aan bod. De schrijver lijkt ermee te willen inprenten dat elke relatie met Izebel en door haar met Baäl, DOOD betekent.

Bij de tekst

Juridische achtergrond

Grondrecht
- De koning gaat uit van het Kanaänitische bodemrecht: een stuk grond beschouwt wordt gezien als ruilmiddel; de koning heeft voorrang in alle landeigendomskwesties.
- Nabot baseert zich op het Oud-Israëlitische bodemrecht: het land wordt gezien als een geschenk van God aan bepaalde families. Dit sluit elke beslaglegging uit. God is de blijvende eigenaar van het land. Het beloofde land is in bruikleen, niet in bezit.

Beginsel van wederkerigheid
Op de plaats waar de honden het bloed van Nabot opgelikt hebben, zullen ze ook uw bloed oplikken.'
vgl. 'oog om oog, tand om tand.'
Deze wetgeving die barbaars overkomt, was bedoeld als een bescherming tegen oeverloze wraak: men mag niet verder gaan dan het kwaad dat werd aangericht.

Betekenis

In God geloven en rechtvaardig handelen (ethiek) gaan samen. Dit hele verhaal is een oproep tot rechtvaardigheid, barmhartigheid en trouw tegenover alle mensen.

Kiezen tussen JHWH en Baal is niet louter een religieuze keuze. Het is een keuze die ook gevolgen heeft op het sociaaleconomische vlak. Kiezen voor JHWH betekent in dit geval: kiezen voor een samenleving die opkomt voor de waardigheid van de kleine man.

Bijbel en kunst

R. VON EMS

Steniging van Nabot

Deze miniatuur van Rudolf Von Ems (14e eeuw) bestaat uit twee delen:
Links: de steniging van Nabot
Rechts: de wijngaard van Nabot

J. SMETHAM

Nabot in zijn wijngaard (1856)

Werk van de Engelse kunstenaar James Smetham (1821 – 1889). Hij behoorde tot de Prerafaëlieten.

Suggesties

Kleine kinderen

DOEN

Om te kleuren

Vertel eerst het verhaal. Bespreek nadien de kleurplaat:
- Wie zijn die personen?
- Wat hebben ze gezegd?
- Wat hebben ze gedaan?

TIP
Voor een groepje van drie kinderen:
Twee kinderen krijgen elk een figuur die op de kleurplaat staat. Ze kleuren die in en knippen die uit.
Een derde kind krijgt een blanco blad waarop het een wijngaard tekent.
Nadien worden de twee figuren op het blad getekend met de wijngaard op.

Grote kinderen

EVEN TESTEN

Wie is wie?

Wie zijn de verschillende figuren op de illustraties?

- Wat zou er op de illustratie moeten komen tussen de tweede en de derde illustratie?
(Nabot wordt gedood)

- Vertel de tekst uit het Oude Testament opnieuw met behulp van de illustraties.

VERDIEPEN

De woordvoerder van God

Wat is een woordvoerder?
(iemand die spreekt in naam van iemand anders. Bijvoorbeeld: de woordvoerder van de president van Amerika)
Elia is zo'n woordvoerder, niet van een president, maar van God. Zo'n woordvoerders worden profeten genoemd.
Elia zegt wat God van de mensen wil.
- Wat zegt God eigenlijk, via Elia, aan koning Achab?

INLEVEN

Een brief schrijven

Schrijf een brief naar koning Achab. Schrijft daarin:
- Wat je vindt van wat koning Achab gedaan heeft.
- Hoe jij je voelt bij wat je gehoord hebt.
- Wat de koning nu moet doen.